Quality of Service (QoS) در VoIP — تضمین کیفیت تماس‌های صوتی

آخرین ویرایش شهریور ۱۹, ۱۴۰۴ حامد کوه فلاح

مقدمه

وقتی صحبت از سیستم‌های VoIP و استریسک می‌شود، کیفیت تماس یکی از حیاتی‌ترین عوامل موفقیت پروژه است. کاربر نهایی تفاوت بین سرور قوی یا تجهیزات پیچیده را حس نمی‌کند؛ تنها چیزی که تجربه می‌کند وضوح صدا و قطع نشدن تماس است.
اینجاست که مفهوم Quality of Service (QoS) اهمیت پیدا می‌کند: مکانیزمی برای اولویت‌بندی ترافیک صوتی نسبت به سایر ترافیک‌های شبکه.

QoS چیست؟

QoS مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و پروتکل‌هاست که در سطح شبکه استفاده می‌شود تا مطمئن شویم بسته‌های صوتی (RTP) سریع‌تر و با تأخیر کمتر نسبت به ترافیک عادی مثل وب‌گردی یا دانلود منتقل شوند.

پارامترهای کلیدی QoS:

• Latency (تأخیر): باید کمتر از 150ms باشد.

• Jitter (نوسان تأخیر): باید کمتر از 30ms باشد.

• Packet Loss (از دست رفتن بسته): حداکثر ۱% قابل قبول است.

• MOS (Mean Opinion Score): شاخص کیفیت شنیداری، از ۱ تا ۵ (بالاتر از ۴ خوب است).

روش‌های پیاده‌سازی QoS

1. DiffServ (DSCP): علامت‌گذاری بسته‌های VoIP با اولویت بالا در روتر/سوئیچ.

2. Traffic Shaping: محدود کردن یا زمان‌بندی سایر ترافیک‌ها.

3. VLAN مجزا برای VoIP: جداسازی ترافیک صوتی از دیتا.

4. Priority Queuing (PQ): قرار دادن RTP در صف سریع‌تر.

تجربه‌های پروژه‌ای

• در پروژه‌های Call Center با بیش از ۱۰۰ کاربر اگر QoS اعمال نشود، کوچک‌ترین دانلود یا آپلود باعث افت کیفیت تماس می‌شود.

• بسیاری از روترهای خانگی SIP ALG دارند که نه تنها مفید نیست بلکه کیفیت تماس را خراب می‌کند؛ در پروژه‌ها همیشه توصیه می‌کنم این قابلیت غیرفعال شود.

• در شبکه‌های بزرگ‌تر، بهتر است یک SBC یا Router Enterprise مثل Cisco/Juniper برای مدیریت QoS قرار داده شود.

نکات برای Asterisk / Issabel

• در rtp.conf بازه پورت RTP را مشخص کن (rtpstart=10000 rtpend=20000) و همان بازه را در فایروال NAT forward کن.

• در sip.conf یا pjsip.conf مطمئن شو nat، external_signaling/external_media و rtp_symmetric برای PJSIP به‌درستی تنظیم شده است (برای NAT traversal).

• در شرایط بار بالا، از rtpengine یا rtpproxy برای offload و handling RTP استفاده کن.

• در Asterisk برای بررسی کیفیت تماس از CLI و لاگ‌ها استفاده کن: sip show peers, core show channels, و ابزارهای capture مثل sngrep.

ابزارهای مانیتورینگ و عیب‌یابی

• sngrep — آنالیز SIP و مسیر تماس

• Wireshark — تحلیل RTP/Jitter/Packet loss

• iperf3 — بررسی ظرفیت لینک قبل از بارگذاری

• mtr / ping — تشخیص مسیر و تاخیر

• VoIPmonitor / HOMER / Grafana — مانیتورینگ مقیاس‌پذیر و داشبورد KPI

• rtp set debug (Asterisk) — بررسی ردیف RTP (بسته به نسخه Asterisk)

چک‌لیست سریع جهت راه‌اندازی QoS (برای اجرا در پروژه)

1. VLAN برای تلفن‌ها ساخته و تلفن‌ها را در VLAN قرار بده.

2. روی access switch پورت تلفن trust dscp (یا QoS را trust کن).

3. در روتر لبه مقدار priority یا LLQ برای DSCP EF تعریف کن.

4. پورت‌های RTP لبه (۱۰۰۰۰–۲۰۰۰۰) را در فایروال باز و NAT forwarded کن.

5. تمام کدک‌ها و ترتیب negotiation را در PBX چک کن.

6. تست با iperf و sngrep و تماس واقعی انجام بده.

7. گزارش و alert برای Packet Loss / jitter بیش از thresholds تنظیم کن.

منابع مرتبط

• • RFC 2474 — DiffServ

  • Cisco QoS Overview 

مقالات مرتبط در ویپ ایران

مانیتورینگ شبکه برای داشتن کیفیت بهتر مکالمه